Cultuurbibliotheek
Bibliotheek met onderwijstraditie
Informatie Catalogus Archief E-publicaties

Cultuurbibliotheek > Publicaties > Cartografie > Ptolemaeus

3.B.   Onze streek in 5 edities bekeken

 

Ter illustratie bekijken we de beschrijving van onze streek volgens 5 edities (Bologna 1477, Rome 1478, Ulm 1482, Straatsburg 1513, Bazel 1540). We beperken ons tot enkele , vrij willekeurig gekozen, fragmenten om kennis te maken met de teksten en de kaarten. In tegenstelling met de werkwijze van Ptolemaeus geven we eerst een detail van een streekkaart en daarna de topografische gegevens. We proberen de typografie een beetje na te bootsen. De interpunctie en het gebruik van hoofdletters is inconsequent. Omwille van de leesbaarheid vullen we de afkortingen aan.

 

Bologna 1477

 

 

Galliae Belgicae Situs

Occidentale latus Galliae Belgicae: &

 quod Lugdunensem attingit dictum est

eius septentrionalia. & quae britanicum spectant

oceanum sic se habent post sequaneae fluminis ostium

Frurii fluminis ostium    21. ½. ¼.   52. 1/3.

                                     ( lees 21° 30’ O. 52° 20’ N.)

Op de kaart lees je de volgende stromen: FRUDIS F., TABULE F., MOSA F., RENI F.

Op de kaart ook de civitates: Taruana, Atuatutum,Castellum, Basatum.

In de tekst lezen we: Batavorum Lugdunum 26 ½.  52. ½. Maar op de kaart staat alleen Batani.

 

Rome 1478

 

 

                        Belgicae Situs.

       Occidentale latus galliae Belgicae et quod

       Lugdunensem attingit dictum est. Eius

       Septentrionalia et quae Brittanicum spectant O

       acenum. (sic !) sic se habent. Post Sequanae fluminis Ostia

       Phrudis fluminis Ostia  21 ½ ¼  52 1/3

 

Op de kaart zien we Morini (met Gesoriacum Navale en Taruanna), Tongri (met de civitas Atuacutum), Menapii (met Castellum), Nerusii (met Baganum), Atribatii (met Metacum), Batavi (met Butavodurum en Lugodunum 26 ½   43 1/3 ).

Hier verschijnt ook de benaming Germania Inferior, die nog een hele geschiedenis te gaan heeft.

       Regio que circa Rhenum fluvium est a mari

       usque Obrincum fluvium inferior Germania ap

       pellatur in qua Civitates ab Occidentali par

       te Rheni hae sunt.

                 Batavorum mediterraneae

       Butavodurum  27 1/3   52 1/6

       Sub hac Vegerra Civitas 27  51 ½ 1/3 …”

 

 

Ulm 1482

 

 

 

    GALLIAE BELGICAE SITUS

Occidentale latus galliae        

Belgicae et quod lugdu           

nensem attingit dictum est      

Eius septentrionalia: et            

quae Britannum spectant        

oceanum sic se habent

Post siquanae fluvii ostia          (geen afkorting in de tekst!)

Phrudis fluminis ostia          21  ½ ¼   52  1/3(afkorting: fl.)

Itium promontorium             22  ¼       53  ½

Morinorum

Gesoriacum navale               22  ½        53  ½

         In handschrift is ‘brug’ bijgeschreven. Dat zou Brugge kunnen zijn dat inderdaad ook op de kaart staat als ’brugis’. Aan dergelijke toevoegingen kan men duidelijk zien dat men loskomt van de slaafse navolging van Ptolemaeus.

Tabulae fluminis ostia           23  1/3       53  ½

Mosae fluminis ostia             24  1/3       53  ½

Batavorum      (Met een onleesbare naam in handschrift)

Lugoninum                            26  ½         53  1/3

 

Dan volgen de 3 traditionele mondingen van de Rijn.

 

Straatsburg 1513

 

De spelling is vaak inconsequent: bv. tabula en tabulla. Deze editie geeft wel zeer veel Griekse benamingen in Grieks schrift. De kaarten zijn goed leesbaar.

 

 

 

CELTOGALATIAE SITUS

CAP. VII.

Tabula tertia Europae

Celtogalatia in quattuor divisa est partes: Aquitaniam, Lugdunensem, Belgicam, Narbonensem.

 

De indeling van boeken en hoofdstukken die passen bij de kaarten (tabulae) is vrij ondoorzichtig. De bespreking van een streek of gewest (situs) kan over meerdere hoofdstukken verdeeld zijn.

 

BELGICAE SITUS

CAP. IX.

Tabula tertia Europae

 

Belgica langs de kant van de zee, begint bij de monding van de Sequana. Dan, naar het Noorden toe zie je de stroom Phrudis (met de monding op 21 1/21/4   52 1/3), dan Icium promontorium een kaap als een herkenningspunt langs de kust 22 1/4  53 ½. Wat moet gelezen worden als 22°15’ O /  53°30’ N. De 0 meridiaan ligt bij de Canarische Eilanden (Insulae Fotunatae) die als het uiterste Westen van de wereld beschouwd werden. De breedtegraden worden vanaf de evenaar gemeten.

Dan wordt  in het land van de Morini, Gesoriacum navale vermeld dat niet op de kaart staat, Tabullae fluminis ostia (dit is de monding van de Schelde) 24 1/3  53 ½ en de  Mosae flu. Ostia ( die op de kaart het gebied van de Tongri begrenst 24 2/3  53 ½. In het land van de Batani ligt Lugodinum 26 ½  53 1/3 en de Rhenus met zijn drie mondingen. Bij de Sequana wonen de Atribatii quorum civitas Metacum (22  51). Post hos ad ortum vergentes Bel(l)uaci quorum civitas Caesaromagus 22 ½ 1/3   51 1/3. Post hos similiter Ambiani quorum civitas Samarobriga 22 ¼   52 1/6. Post quos Morini quorum mediterranea civitas Taruanna 23 1/3  52 ½ 1/3. Deinde post Tabullam fluvium Tungri et civitas ipsorum Atuacutum 24 ½   52 ½ 1/3.

 

Bazel 1540

 

 

De lay-out van het gekozen tekstfragment wordt een beetje nagebootst. De tekst is in twee kolommen gezet. Punten, hoofdletters en cursief werden bewaard Bemerk de weinig consequente manier om leestekens te plaatsen. In cursief werden in 1540 ‘moderne’ plaatsnamen toegevoegd.

 

      GALLIAE BELGICAE

         situs          Cap.    IX.

        Tabula tertia Europae.

 

Occidentale latus Galliae Bel

gicae, & quod Lugdunensem

attingit, dictum est. Eius Se

ptemtrionalia,& quae Britan-

nicum spectant Oceanum, sic se habent.

Post Sequanae flu. ostia.

Phrudis flu. ostia              21  45 :52  20 (= 21° 45’ O / 52° 20’ N)

Itium promont. Ictius portus.

22      15 :53  30

                Morinorum

Gesoriacum navale Cales, Anglorum.

22      45 :53  30

Tabudae flu, ostia Scaldes Plin. Schelde vul-

   go.                                  23  30 :53  30

Mosae flu.ostia Masz, Meuse.

24  40 :53  20

                 Batavorum

Lugodinum Hanc existimat Stoflerinus esse ho- 

die Traiectum,vulgo Utrich.26 30 :53 20

Rheni flu. occidentalius ostium

26      45 :53  20

Medium fl.ostium              27     :53  10

Orientalius eius ostium.     28     :54  0

Latus autem, quod ad Solis ortum spe

  ctat, à Rheno fluvio terminator iu-

  xta magnam Germaniam, cuius caput (=bron)

  gradus habet                    29  20:46  0 

Divertigium autem quod iuxta Obrin-

  cum fluvium est ad occasum

28       :50  0

Ac etiam terminus, qui à fonte est ad al-

  pes, qui vocatur mons Adulas S. Got

  hardi mons.                      29  30:45  15

 

De bijrivier ten Westen is de Obrinca. Op de kaart zie je: Germania inferior, Germania superior, Germania Magna.

Steden op de Rijn zijn van N. naar Z.: Agrippinensis Colonia, Coln, Bonna Bonne, Moconciacum Maguntia, Rufiniana ( anders op de kaart !), Borbetomagus Vormacia, Worms, Argentoratum Argentina,Straszburg, Breucomagus Brump, Elcebus Schletstat, Augusta Rauricorum Basilea Basel, Gannodurum Constantia.

 

Het boek eindigt met een Appendix Geographica, in qua tres orbis partes sigillatim describuntur iuxta modernum rerum statum.

Ptolemaeus is zijn alleenheerschappij verloren. De cartografie gaat nieuwe wegen op.

 


Terug naar overzicht Ptolemaeus