|
3.B. Onze
streek in 5 edities bekeken
Ter illustratie bekijken we
de beschrijving van onze streek volgens 5 edities (Bologna 1477, Rome 1478, Ulm
1482, Straatsburg 1513, Bazel 1540). We beperken ons tot enkele , vrij
willekeurig gekozen, fragmenten om kennis te maken met de teksten en de
kaarten. In tegenstelling met de werkwijze van Ptolemaeus geven we eerst een
detail van een streekkaart en daarna de topografische gegevens. We proberen de
typografie een beetje na te bootsen. De interpunctie en het gebruik van
hoofdletters is inconsequent. Omwille van de leesbaarheid vullen we de
afkortingen aan.
Bologna 1477
Galliae
Belgicae Situs
Occidentale latus Galliae Belgicae: &
quod Lugdunensem attingit dictum est
eius septentrionalia. & quae britanicum spectant
oceanum
sic se habent post sequaneae
fluminis ostium
Frurii fluminis ostium 21. ½. ¼.
52. 1/3.
( lees 21°
Op de kaart lees je de
volgende stromen: FRUDIS F., TABULE F., MOSA F., RENI F.
Op de kaart ook de civitates: Taruana, Atuatutum,Castellum, Basatum.
In de tekst lezen we: Batavorum Lugdunum 26 ½. 52. ½. Maar op de kaart staat alleen Batani.
Rome 1478
Belgicae Situs.
Occidentale latus galliae Belgicae et quod
Lugdunensem
attingit dictum est. Eius
Septentrionalia
et quae Brittanicum spectant O
acenum. (sic !) sic
se habent. Post Sequanae fluminis Ostia
Phrudis
fluminis Ostia 21 ½ ¼
52 1/3
Op de kaart zien we Morini (met Gesoriacum Navale en Taruanna), Tongri (met de civitas Atuacutum), Menapii (met Castellum), Nerusii (met Baganum), Atribatii (met Metacum), Batavi (met Butavodurum en Lugodunum 26
½ 43 1/3 ).
Hier verschijnt ook de
benaming Germania Inferior,
die nog een hele geschiedenis te gaan heeft.
Regio que circa
Rhenum fluvium est a mari
usque Obrincum fluvium inferior
pellatur in qua Civitates ab Occidentali par
te Rheni
hae sunt.
Batavorum
mediterraneae
Butavodurum 27 1/3
52 1/6
Sub hac Vegerra Civitas 27 51 ½ 1/3 …”
Ulm 1482
GALLIAE BELGICAE SITUS
Occidentale latus galliae
Belgicae et quod lugdu
nensem attingit dictum est
Eius septentrionalia:
et
quae Britannum spectant
oceanum sic se habent
Post siquanae fluvii
ostia
(geen afkorting in
de tekst!)
Phrudis fluminis
ostia
21 ½ ¼ 52
1/3(afkorting: fl.)
Itium promontorium 22
¼ 53 ½
Morinorum
Gesoriacum navale 22 ½
53 ½
In handschrift is ‘brug’ bijgeschreven. Dat zou Brugge
kunnen zijn dat inderdaad ook op de kaart staat als ’brugis’.
Aan dergelijke toevoegingen kan men duidelijk zien dat men loskomt van de slaafse
navolging van Ptolemaeus.
Tabulae fluminis
ostia
23 1/3 53
½
Mosae fluminis ostia
24 1/3 53
½
Batavorum (Met een
onleesbare naam in handschrift)
Lugoninum 26 ½
53 1/3
Dan volgen de 3 traditionele
mondingen van de Rijn.
Straatsburg 1513
De spelling is vaak
inconsequent: bv. tabula en tabulla. Deze editie
geeft wel zeer veel Griekse benamingen in Grieks schrift. De kaarten zijn goed
leesbaar.
CELTOGALATIAE SITUS
CAP. VII.
Tabula tertia
Europae
Celtogalatia in quattuor divisa est partes: Aquitaniam,
Lugdunensem, Belgicam, Narbonensem.
De indeling van boeken en
hoofdstukken die passen bij de kaarten (tabulae) is
vrij ondoorzichtig. De bespreking van een streek of gewest (situs)
kan over meerdere hoofdstukken verdeeld zijn.
BELGICAE SITUS
CAP. IX.
Tabula tertia
Europae
Belgica
langs de kant van de zee, begint bij de monding van de Sequana. Dan, naar het Noorden
toe zie je de stroom Phrudis
(met de monding op 21 1/21/4 52 1/3),
dan Icium promontorium
een kaap als een herkenningspunt langs de kust 22 1/4 53 ½. Wat moet gelezen worden als 22°15’ O
/ 53°30’ N. De 0 meridiaan ligt bij de
Canarische Eilanden (Insulae Fotunatae)
die als het uiterste Westen van de wereld beschouwd werden. De breedtegraden
worden vanaf de evenaar gemeten.
Dan wordt in het land van de Morini, Gesoriacum navale vermeld dat niet op de kaart
staat, Tabullae fluminis ostia (dit is de monding van de Schelde) 24 1/3 53 ½ en de
Mosae flu. Ostia ( die op de kaart het gebied van de Tongri begrenst
24 2/3 53 ½. In het land van de Batani ligt Lugodinum 26
½ 53 1/3 en de Rhenus met zijn drie mondingen.
Bij de Sequana wonen de Atribatii quorum civitas Metacum (22 51). Post
hos ad ortum vergentes Bel(l)uaci
quorum civitas Caesaromagus 22 ½ 1/3 51 1/3. Post hos similiter
Ambiani
quorum civitas Samarobriga 22 ¼ 52 1/6. Post quos Morini quorum mediterranea civitas Taruanna 23
1/3 52 ½ 1/3. Deinde post Tabullam fluvium Tungri et civitas ipsorum Atuacutum 24
½ 52 ½ 1/3.
Bazel 1540
De lay-out van het gekozen
tekstfragment wordt een beetje nagebootst. De tekst is in twee kolommen gezet. Punten,
hoofdletters en cursief werden bewaard Bemerk de weinig consequente manier om
leestekens te plaatsen. In cursief werden in 1540 ‘moderne’ plaatsnamen
toegevoegd.
GALLIAE BELGICAE
situs Cap. IX.
Tabula tertia
Europae.
Occidentale latus Galliae
Bel
gicae, & quod Lugdunensem
attingit, dictum est. Eius Se
ptemtrionalia,& quae
Britan-
nicum spectant Oceanum,
sic se habent.
Post Sequanae flu. ostia.
Phrudis flu. ostia 21 45 :52
20 (= 21°
Itium promont. Ictius portus.
22 15 :53 30
Morinorum
Gesoriacum navale Cales,
Anglorum.
22 45 :53 30
Tabudae flu, ostia
Scaldes Plin. Schelde vul-
go.
23 30 :53 30
Mosae flu.ostia Masz, Meuse.
24 40 :53
20
Batavorum
Lugodinum Hanc existimat Stoflerinus
esse ho-
die Traiectum,vulgo
Utrich.26 30 :53 20
Rheni flu. occidentalius ostium
26 45 :53 20
Medium fl.ostium 27 :53
10
Orientalius eius
ostium.
28 :54 0
Latus autem, quod ad Solis
ortum spe
ctat,
à Rheno fluvio terminator iu-
xta magnam Germaniam, cuius caput (=bron)
gradus
habet 29 20:46
0
Divertigium autem
quod iuxta Obrin-
cum fluvium
est ad occasum
28 :50
0
Ac etiam terminus, qui à fonte
est ad al-
pes, qui vocatur mons Adulas S. Got
hardi mons. 29 30:45 15
De bijrivier ten Westen is de
Obrinca. Op de kaart zie je: Germania
inferior, Germania
superior, Germania Magna.
Steden op de Rijn zijn van N.
naar Z.: Agrippinensis Colonia, Coln, Bonna Bonne, Moconciacum
Maguntia, Rufiniana ( anders op de kaart !), Borbetomagus
Vormacia, Worms, Argentoratum Argentina,Straszburg, Breucomagus Brump, Elcebus Schletstat, Augusta Rauricorum Basilea Basel, Gannodurum Constantia.
Het boek eindigt met een Appendix Geographica,
in qua tres orbis partes sigillatim describuntur iuxta modernum rerum statum.
Ptolemaeus is zijn
alleenheerschappij verloren. De cartografie gaat nieuwe wegen op.