|
Lodovico Guicciardini in de
Cultuurbibliotheek
Walter de
Smaele, Cultuurbibliotheek De
Cultuurbibliotheek beschikt over 3 uitgaven van Lodovico Guicciardini: een
uitgave van de Commentarii delle cose piu memorabili nei Paesi Bassi en
twee uitgaven van de Descrittione di tutti i Paesi Bassi. Wie de uitgaven van Guicciardini’s Descrittione wil plaatsen beschikt over een uitstekend referentiewerk: Guicciardini illustratus. De kaarten en prenten in Lodovico Guicciardini’s Beschrijving van de Nederlanden door Henk Deys, Mathieu Franssen, Vincent van Hezik, Fineke te Raa en Erik Walsmit, HES & De Graaf, 2001. (Cultuurbibliotheek, 2002/3484) Dit werk is
de tweede studie van het Onderzoekprogramma Explokart in Utrecht. Het bevat
twee grote delen: een editiebeschrijving en een cartobibliografie. In het
eerste deel worden alle volledige, geïllustreerde en originele edities
beschreven. Dat zijn er 28. Elke editie krijgt als identificatie een
volgnummer, de naam van de uitgever, het jaar en de taal van de uitgave. Een
editiebeschrijving bevat referenties naar standaardbibliografieën, formaat,
gegevens over de tekst en de prenten, titelbeschrijving, collatieformule en een
korte beschrijving van de inhoud. In het
tweede deel (de cartobibliografie) worden alle kaarten, stadsplattegronden,
historieprenten en afbeeldingen van gebouwen opgenomen en beschreven. Met de
woorden van de inleiding: “ Wij hebben ons tot doel gesteld om vanaf nu de
mogelijkheid te bieden om van elke prent te kunnen vaststellen of deze
afkomstig is uit één van de Descrittione-uitgaven, en zo ja, in welke
editie hij voor het eerst voorkwam.” In de Cultuurbibliotheek worden
twee edities van Guicciardini’s Descrittione bewaard. Volgens de
nummering van de Guicciardini illustratus: 5 Plantijn 1581 (Italiaans)
en 23 Janssonius 1648 (Nederlands). 5 Plantijn 1581 (Italiaans) Het exemplaar van de
Cultuurbibliotheek is conform de beschrijving met volgende uitzonderingen: de
Franse titel (p.1) en de frontispice met een allegorie van de Lage Landen (p.2)
ontbreken evenals het privilege.
Het betreft variant A van de
titel (p.3) met opgeplakt wapen (type I) (p.4) en portret van Filips II (type
I) (p.5). In de cartouche boven het portret werd de spreuk “Nec spe, nec metu”
ingeplakt en onderaan het portret ook “Iam illustrabit omnia”.Alle prenten en
kaarten zijn voorhanden en na p. 439
werd de plattegrond van Doornik uit een latere editie toegevoegd.
De eerste
uitgave van de Descrittione werd in 1567 door Willem Silvius in
Antwerpen uitgegeven. Silvius bracht in 1567 en 1568 nog twee Franse edities
uit en in 1580 bracht Sebastian Henricpetri een Duitse uitgave op de markt. Lodovico
Guicciardini vulde zijn tekst aan en Christoffel Plantijn bracht in 1581 een
nieuwe Italiaanse editie: DESCRITTIONE DI M.LODOVICO GVICCIARDINI Patritio
Fiorentino; DI TVTTI I PAESI BASSI, altrimenti detti GERMANIA
INFERIORE. Con tutte le carte di Geographia del paese, & col ritratto
naturale di molte terre principali; Riueduta di nuovo, & ampliata per
tutto piu che la meta dal medesimo autore. AL GRAN’ RE CATTOLICO FILIPPO
D’AVSTRIA. Con amplissimo INDICE di tutte le cose piu memorabili. IN
ANVERSA, Apresso Christofano Plantino, Stampatore Regio. M.D.LXXXI. De
illustratie werd helemaal vernieuwd: 55 kopergravures (gedrukt door Mijnken
Liefrinckx) van prenten en kaarten wellicht door Pieter van der Borcht
ontworpen. Lodovico
schrijft in het bericht aan zijn lezers (hier in de vertaling van François de
Belle-Forest van 1582): “...Pour le moins ie n’y ay pas espargné
temps, ny labeur, ny chose aucune, non seulement pour bien déduire &
distinguer les matières de quoy il falloit traicter: mais qui plus est, pour veoir en personne & chercher comme à
la trace les choses occurentes; les communiquant en chacun lieu avec les personnages
doctes & qui avoyent l’expérience de chacune province: Ce que i’ ay faict
afin que ceste Oeuvre fust plus nette, plus certaine & mieux approuvée de
chacun ententant telles choses.” Plantijn
had wel enkele problemen. Toen het boek moest verschijnen was het, gezien de
politieke situatie, onzeker of het
wapenschild en portret van Filips II op
de titelpagina kon gepubliceerd worden. De plaats werd opengelaten. In sommige
exemplaren (zoals in ons exemplaar) werden wapenschild en portret later
ingeplakt. “Per causa della guerra…” was het niet mogelijk de voorziene prenten
van Doornik en Kamerijk op de voorziene plaatsen af te drukken. De plaatsen
werden opengelaten. 23
Janssonius 1648 (Nederlands)
Opdracht en bericht aan de lezer
met register van de kaarten, ontbreken. Ook de rand met de wapens van de 17
Provinciën ontbreekt en het alfabetisch register eindigt met Jan Staes. Van de
100 kaarten of prenten ontbreken er 16 (1, 2, 3, 5, 19, 26, 32, 37, 59, 61, 66,
79, 83, 92, 94, 98).
BELGIUM dit
is: NEDERLANDT, ofte Beschrijvinge derselviger PROVINCIEN ende STEDEN. Eerst in
’t licht gegeven Door den vermaarden M. LOVVYS GVICCIARDYN. Ende nu
vveder Met veel byvoegselen, schoone Land-Caerten, ende afbeeldinge der Steden
vermeerdert. AMSTELODAMI Apud Ioannem Ianssonium 1648. Cornelis
Kiliaan heeft de tekst van 5 Plantijn 1581 (Italiaans) zeer gewetensvol
in het Nederlands vertaald. Petrus Montanus had in 1609 een Franse uitgave
verzorgd die hijzelf substantieel aangevuld had. De uitgave 23 Janssonius
1648 (Nederlands) is dus een door Montanus vermeerdere uitgave op basis van
de Nederlandse vertaling van Kiliaan en de Franse uitgave van 1609. De
aanvullingen gaan vooral over de opstand tegen de Spanjaarden. Het laatste feit
dat vermeld wordt is het Twaalfjarig Bestand van 1612. De tekst verscheen voor
het eerst in 11 Blaeu 1612 (Nederlands), de illustraties in 22
Janssonius 1646 (Latijn). Comentarii
De
Cultuurbibliotheek bezit ook een Latijnse versie van Comentarii di Lodovico
Guicciardini, delle cose piu memorabili seguite in Europa specialmente in
questi Paesi Bassi, dalla pace di
Cambrai: del M.D.XXIX insino a tutto l’anno M.D.LX. Libri tre. Al
Gan’duca di Fiorenza & di Siena, in Anversa. Appresso di Guglielmo Siluio stampore regio. L’anno . M.LXV. COMMENTARIORUM LVDOVICI GVICCIARDINI DE REBUS MEMORABILIBUS, QVAE IN EVROPA, MAXIME VERO IN BELGIO, AB VNDE-tricesimo usq; in annum M.D.LX. euenerint, LIBRI TRES. P.P. Kerckhouio Actiophanensi interprete. Van de
Italiaanse tekst bestaan 4 uitgaven: de editio princeps werd in 1565 door
Willem Silvius uitgegeven in Antwerpen, in Venetië verschenen twee
drukken (1566 en 1567) en één in
Frankfurt (1582). Een Duitse uitgave verscheen in Antwerpen in 1566. De
Latijnse vertaling door pater Petrus Kerckhovius verscheen bij Silvius in 1566.
Deze vertaling werd opgenomen in de Annales sive historiae rerum Belgicarum
van 1580 uitgegeven in Frankfurt. Van dit
boek bezit de Cultuurbibliotheek een exemplaar. Deze
compilatie bevat, in het eerste deel werk van Jacob de Meyere (1491-1552) en
zijn neef Antoon de Meyere (1527-1597) en in het tweede deel werk van
Barlandus, Geldenhaurius, Marchantius, Gallaeus, Candidus en de Commentarii
van Guicciardini. ANNALES,SIVE HISTORIAE RERUM BELGICARUM, A DIVERSIS AUCTORIBUS (VERSA PAGINA NOMINATIS) AD HAEC NOSTRA USQUE tempora conscriptae deductaeq: & in duos Tomos distinctae. QUIBUS OMNIUM ILLARUM PROVINCIArum, Brabantiae, Flandriae, Hannoniae, Hollandiae, Selandiae, Geldriae, Frisiae, aliarumq; vicinarum Regionum res memorabiles comprehenduntur. Lectu propter miras rerum vicissitudines, mutationesq;, cum vtilissimae, tum iucundissimae: praesertim hoc nostro seculo. Cum INDICE accurate & locupletissimo. Francofurti ad Moenum, expensis Sigismundi Feyerabendii, civis Francofurtensis. M.D.LXXX. Enkele werken uit de
Cultuurbibliotheek in verband met Guicciardini:
R.H.
Touwaide schreef in de reeks Bibliotheca Humanistica & Reformatorica (XIV),
een kritische en goed gedocumenteerde biografie: Messire Lodovico
Guicciardini gentilhomme Florentin, Nieuwkoop, B. De Graaf, 1975. (Cultuurbibliotheek
95/3817)
In dit werk
wordt de hele bestaande literatuur over Lodovico Guicciardini kritisch
besproken. Bovendien biedt het een korte samenvatting van 48 bewaarde brieven,
de volledige vertaling van 9 brieven en een schat aan archiefmateriaal in
reproductie en vertaling. In 1999
werd door Canaletto/Repro-Holland het zeldzame werkje van Pierre Verbist heruitgegeven: Description de touts les
Pays Bas, autrement appellez la Germanie Inférieure ou Basse Allemagne van
1636. H.A.M. van
der Heijden schreef een korte inleiding waarin men kan lezen: “de tekst is
letterlijk ontleend aan de Guicciardini-editie van 1582 in de Franse vertaling
van de Belle-Forest en
de cursieve tekst is overgenomen uit de Franse uitgave die met een tekst van
Montanus in 1609 bij de Amsterdamse uitgever Cornelis Claesz verscheen”. Het vulgariserend werkje Belgique 1567. La Description de tout le Pays-Bas par Messire Ludovico Guicciardini door Paule Ciselet et Marie Delcourt in de reeks Collection Nationale, 3e série n° 32 van 1943, biedt enkele fragmenten vooral beschrijvingen van steden. (Cultuurbibliotheek 2002/4302) In Ons Erfdeel 18e jg nr 3, mei 1975 p. 381-396 verscheen een artikel van Monique Jacqmain Een minder bekende “Vlaamse” Guicciardini: Giovan Battista, de korrespondent van de Medici’s. Dit stuk is interessant om de tijdsgeest beter te begrijpen. Voor het
secundair onderwijs is volgend werkje aanbevolen: De ‘Beschrijving van de
Nederlanden’ door Lodovico Guicciardini in het kader van zijn tijd. Het
werd samengesteld door Henk van der Heijden en Kees Oomen met tekstbijdragen
van Véronique van de Kerckhof, Johan van Cauwenberge en Jan van Roey. Het is
een uitgave van de Stichting Historische Cartografie van de Nederlanden en
uitgeverij Canaletto/Repro-Holland, 2001. Het boekje
verscheen naar aanleiding van een tentoonstelling om de aandacht te vestigen op
het verschijnen van Guicciardini illustratus. Het bevat
een kort historisch overzicht over de periode waarin Guicciardini leefde. “Het
is de periode waarin de opstand van de Nederlanden tegen de Spaanse koning
begon, tot aan het moment waarop het
succes van de opstand werd bezegeld door de erkenning van de
onafhankelijkheid van de Zeven Nederlandse Provinciën in de Vrede van
Munster.”(1648) Deze gebeurtenissen worden echter door Guicciardini niet
beschreven! Hij beschrijft het ‘eeuwige, ideale land’dat hij bewonderde. Zelfs
de tekst van Montanus behandelt de geschiedenis maar tot 1612 (cfr. supra). De tekst
van de Descrittione, de vertaling van Kiliaan en de bewerking van
Montanus, worden gepresenteerd en de
illustraties besproken. Het werkje
besluit met een korte catalogus van de tentoonstelling in Turnhout (2001) en
een bibliografie. (Cultuurbibliotheek
2003/1746)
In deze bibliografie vestigen we de aandacht op twee bijdragen van Maurits Sabbe in Verslagen en Mededelingen der Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde. Sabbe, Maurits,
1921, “Bij de 400ste verjaring van L. Guicciardini’s geboortedag”,
625-640, VMA, Gent. Sabbe,
Maurits, 1926, “Een onuitgegeven brief van L.Guicciardini “, 429-433,
VMA, Gent. In de
leeszaal van de Cultuurbibliotheek kan men sub “Guicciardini” raadplegen: Touwaide,
RH., 1979, Nationaal Biografisch Woordenboek (NBW), VIII, 361-366. Van Ackere,
J., 1965, Moderne Encyclopedie der Wereldliteratuur (MEW), III, 425. De Seyn,
Eug., 1930, Dictionnaire des écrivains Belges, 941-942. Van Even,
Ed., 1884-1885, Biographie Nationale (BN), VIII, 420-428. |